ROMA İMPARATORLUĞU’NDA POSTA HİZMETLERİ · CURSUS PUBLICUS

ÖZGE ERSU ANLATIYOR

06 Haziran 2024 Perşembe · İstanbul

Roma İmparatorluğu’nda İmparator Augustus tarafından kurulmuş ‘Cursus Publicus’ adı verilen bir posta hizmeti bulunmaktaydı. Bu hizmette mesajları ve resmi belgeleri geniş imparatorluk topraklarına ulaştırmak için atlar ve binicilerden oluşan nöbetleşe bir değişim sistemi kullanılıyordu.

Düzenli aralıklarla kurulan istasyonlarla, mesajlar günde iki yüz yetmiş kilometre kadar yol alabildiğinden şaşırtıcı derecede hızlı bir iletişim sağlanıyordu.  İmparatorluğun yönetimi ve askeri stratejisinin önemli bir bileşeni olan bu verimli sistem, etkin olduğu süre boyunca imparatorluğun idari bütünlüğünü korumaya yardımcı oldu.

Cursus Publicus hizmeti Batı Roma İmparatorluğu’nun çöküşüne kadar devam etti. 3. ve 4. yüzyılda özellikle imparatorluğun çeşitli zorluklarla karşılaştığı dönemde, giderek daha fazla baskı altına girdi. Sonlanma sürecinde ise değişik etkenler rol almıştı. Ekonomik açıdan baktığımızda Roma İmparatorluğu’nun 3. yüzyıldan itibaren enflasyon, ticaretin azalması ve vergi gelirlerinin düşüşü ile yaşamaya başladığı ciddi sorunlar Cursus Publicus’un giderlerini karşılamayı zorlaştırdı.

Barbar istilaları da büyük bir sorundu. 4. ve 5. yüzyıllarda Vizigotlar, Vandallar, Hunlar ve benzeri barbar kavimlerin Roma topraklarına saldırıları, İmparatorluğun pek çok bölgesinde düzenin bozulmasına neden oldu. Bu işgaller sırasında Cursus Publicus istasyonlarına büyük zararlar verildi ve hizmetlerin aksamasına neden oldu.

Diğer yönden merkezi otorite de zayıflıyordu. İmparatorluğun 4. yüzyılda Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılması ile Batı Roma İmparatorluğu’ndaki yönetim gücünün giderek azalması Cursus Publicus’un etkinliğini ve sürdürülebilirliğini olumsuz etkiledi. Sonuçta 476 yılında Batı Roma İmparatorluğu’nun çökmesiyle birlikte Cursus Publicus sistemi de büyük ölçüde sona erdi. Bu tarihten sonra benzer posta hizmetleri yerel yönetimlerin ve feodal yerel yönetimlerin kontrolüne geçti.

Doğu Roma (sonradan ‘Bizans’ olarak anılmıştır) İmparatorluğu’nda ise benzer bir sistem olan, devlet hizmetinde zorunlu olarak çalıştırılan kişilerin yaptığı posta hizmetleri, yol yapımı veya kamu hizmetleri gibi görevleri içeren, gönüllülük esasına dayanmayan ‘Angaria’ (evet, dilimize buradan girmiştir) bir süre daha devam etti, ancak orada da zamanla yerini farklı iletişim yöntemlerine ve yerel sistemlere bıraktı.

Başka bir yazımda da Osmanlı İmparatorluğu’nun geniş coğrafyasındaki farklı bölgeler arasında haberleşmeyi sağlamak amacıyla kurulmuş olan özel kurye sistemi ‘Tatarlar ve Ulaklar’dan söz ederim. Elbette bu konuya girince Menzilhane’leri ve Divan-ı Hümayûn Postası’nı da anlatmamak olmaz.

Efendim? WhatsApp üzerinden saniyelik bilgi ve belge gönderimi mi dediniz?

ÖZGE ERSU